Muhendisa Jeolojîyî Dîlvîn Yilmaze: Ganî xerîtaya rayîrê newe yê jeolojîyê bêrê amadekerdene 

2020-02-09 09:36:38


	 

	Habîbe Eren

	 

	ENQERE - Muhendisa Jeolojîyî Dîlvîn Yilmaze dîyar kerde ke taybetîyê zemînê awanî ke yenê ronayene, nînê zanayene û erdlerzan de tesîrêko zêde awanîyan beno û vat: “Nimûne, Golcuk de erdlerz ame meydan, Avcilar de bi desan awanî rijyayî. Semedo ke zemînê uca musaîd nîyo. Stenbol de herêmê ke saxlem nîyê û şeqetîyayê yenê zanayene. Nê herêmê yê bi rîsk ê.”

	 

	Xarpêto ke merkezê ci Sîvrîce bî, 24ê Çelede bi pîlîyê 6.8 erdlerz ame meydan û 41 kesî cuya xo vindî kerdî û hezar û 600 kesî zî birîndar bî. Bi desan awanî rijyayî. Dimayê erdlerzî, her çiqas dewlete vajo tedbîrê ke gerek kenê ameyê girewtene zî tabloyo bîyaye verpayê ci yo.

	 

	Muhedisa Jeolojîyî Dîlvîn Yilmaze, hedîseyê dimayê erdlerzî û derheqê tedbîrê hemverê erdlerzî de persê ma cewab kerdî.

	 

	*Tewr peyîn Xarpêt de erdlerz virazîya. Tesîrê nê şaristananê bînan de zî ame hîskerdene. Têkîlîyê ci bi awankerdene şaristanan ser o xeta fayî esta?

	 

	Ma welatêko hetê jeolojîkî de problemê ci yê cidî estê de ciwîyenê. Heta tevgerê levhayî dewam bikerî, do sînorê levhayî de erdlerz bêro meydan. Xetê fayî yê Vakurê Anatolyayî û Rojhelatê Anatolyayî aktîf ê û rewşa ke erdlerzê pîl yê tesîr serê pêro Tirkîyaye bikero de yê. Bi nê hişmendî ganî ma têbigeyrê.

	 

	Babetê ke xeta fayî ça de derbaz benê, erdlerzê bîyaye de kam ci mintiqa senîn tesîr bena de, gerek xebat bêrê meşnayene. Ganî muracatê şîroveyê zanistan bêro kerdene. Wezaret û îdarekarê mintiqa gerek babeta awankerdene de xesas têbigeyrê, xeta fayî ra dûr bêrê awankerdene. Labelê Tirkîya de xeylêk şaristanî serê xeta fayî de yê.

	 

	*Xarpêt de xeylêk kesî cuya xo vindî kerdî. Xeylêk awanî xesar dî. Gelo awanî vera erdlerzî saxlem ê yan nê?

	 

	Erdlerz de awanîyê ke zirarê pîl dîyê estê. Ez pispora erdlerzî nîya. Ez nêeşkena bi argumanê sîsmolojîk qisey bikerî. La sey muhendisêka jeolojîyî, eşkena vajî ke îhmal û bêtedbîrî bî sebebê merdene. Awanîyê ke saxlem nêbî, bî sebebê ganan. Viraştene awanîyê saxlem zehmet nîyê. Ganî tesîrê ke teber ra yenê baş bêrê dîyarkerdene. Gerek kalîteyê hacetan baş bêrê  kontrolkerdene. Ganî goreyê taybetîyê zemîn, katê awanîyan bêrê dîyarkerdene. Eke kontrolê hewceyî bêrê kerdene, rîsk eşkeno bikewo sewîyeya tewr mînîmum. Amanco esas, nêvindîkerdene ganan o. Yanî viraştene awanîyê saxlem zehmet nîyo.

	 

	*Dimayê erdlerzê Xarpêtî, bacê dimayê erdlerzê Xarpêtî, bacê erdlerzê Golcukî yê 1999an heta nika ameyê girewtene ame rojeve. Raya pêroyî xeylêk platforman de hesabê vnê bacan pers kena. La hukmatî çîyêk nêvat. Ti nê senîn ercnena?

	 

	Bacê dimayê erdlerzê Marmarayî ra dima ameyî komkerdebeî yeno vatene ke nika 72 mîlyar o. Qanûno ke o wext pêşkêşî meclîsî ame kerdene de, ame dîyar kerdene ke seba cuya a mintiqa de wextêko sererast û normal bibo, do bêro komkerdene. La îzahatê peyîn yê hukmatî de wina ame vatene, 'nê pereyê ke butçe ci rê ameyê visnayene, yanî nê pereyî fonê erdlerzî ney, seba pêro lazimî yenê xebitnayene.' Serra vîyarte de zî wezîrê ekonomîye vat, 'seba yew şîyayîşêko komkerdene bacî rast nîyo' û vatib, semedê rayîrê duble xebitnayê. Bêguman merdimî zî nê merqa kenî û pers kenî.

	 

	*Erdlerzê Marmarayî vanê ke do bêro meydan bi serran o yeno qiseykerdene. La heto bîn ra zî babeta Kanal Stenbolî esta. No proje do tesîr serê erdlerzî de bikero?

	 

	Ney! Awanîyê ke rîyê erdî de yenê viraştene, tesîrê  enerjî xeta fayî rê nêkeno. La xora Fayê Vakurê Anatolyayî aktîf o û her wext erdlerz virazneno. Trafîkê behrê yê Stenbolî serê xeta fayî ra derbaz beno. Aseyeno do şîdetê erdlerzî zêde bikero. Semedo ke erdlerzêko yeno pawene esto û erdlerzê bîyaye de rîskê tsunamî esto. Pêwa ke nê rîskî estê zî ma qalê qeraxêko 38 kîlometreyî û şaristanêko ke 500 hezar kesî hewêneno kenê. Tena rîskê erdlerzî ney, do ekosîstem zî wêran bibo.

	 

	* Ganî çi tedbîr bêrê girewtene?

	 

	Ganî zanistê ke serê na babete de xebat meşnayê bêrê goşdarîkerdene. Ganî îdarekarê mintiqayî û wezaretê têkildarî bi pîya bi hewayêko koordîne bixebityê. Ganî wext nêro vindîkerdene û bi lezabez têbigeyrê. Ganî vera erdlerzî amadekarî bibê. Stenbol şaristanêko pîl o. La hîn mintiqan de rîskêko cidî esto. Ganî ma taybetîyê jeolojîk yê mintiqa baş bizanê. Eke hewce bo, ganî taybetîyê zemînê her taxe bêro zanayene. Nimûne Golçukî de erdlerz virazîya la Avcilar de bi desan awanî rijyayî. Seba ke zemîn musaîd nîyo.