Oznur Deger

 

RIHA - Rojnameger Derya Ren ji Girtîgeha Jinan a Amedê serbest hat berdan û Derya herî zêde bêriya wêne kêşandin û nûçegihaniyê kiriye. Derya bal kişand ser zextên li girtîgehê û got: "Divê em li dijî her cureyên îşkenceyê dengê xwe bilind bikin û her wiha pêwiste civak jî bibe dengê girtiyan." 

 

Nûçegihana JINNEWS'ê Derya Ren a ku ji aliyê 6'emîn Dadgeha Cezayê Giran a Rihayê ve bi îdiaya "Bi zanebûn û bi dildarî alîkariya rêxistinê kiriye" 3 sal û 13 meh û 15 roj cezayê girtîgehê lê hatibû birîn, li Amedê di serdegirtina mala wê de hat binçavkirin. 25ê Cotmeha 2022'an piştî ku cezayê wê ji aliyê Dadgeha Bilind ve hat erêkirin ew şandin girtîgehê. Derya ya ku di 6'ê Gulanê de cezayê ku ji aliyê dadgehê ve lê hatibû birîn bi dawî bû, bi biryara Lijneya Rêveberî û Çavdêriyê bi hinceta "Ji bo têkiliya bi civakê re ne amade ye" nehat berdan.

 

Derya ku berdana wê 3 mehan hat taloqkirin, di 6'ê Tebaxê de ji Girtîgeha Girtî ya Jinan a Amedê hat berdan. Derya ji ajansa me re serpêhatî û hestên xwe yên di dema esareta xwe ya nêzî du salan de vegot.

 

'Çêkirina min a nûçeyan dihat astengkirin'

 

Derya li ser zehmetiya fêmkirina tiştên ku piştî girtina wê di girtîgehê de qewimîn, diyar kir ku pêvajoyeke dijwar li benda wê ye. Derya da zanîn ku girtina wê ne tenê nehiştiye ku nûçe çêbike û karê wê yê rojnamevaniyê bidomîne, her wiha mafê raya giştî ya girtina nûçeyan jî asteng kir û got, "Piştî girtina min ez fikirîm ku ez çiqasî dengê xwe bigihînim raya giştî, ev wê di heman demê de bibe dengê girtiyan ên di zindanê de ne. Ne tenê pirsgirêkên girtiyên siyasî di heman demê de gelek pirsgirêk hene. Min bal kişand ser wê yekê ku ez çawa dikarim tiştên ku di zindanê de bi tevahî qewimîn û rewşên ku girtî pê re rû bi rû mane nîşan bidim. Lê mixabin ev yek pêk nehat. Ji ber ku ji aliyê rêveberiya girtîgehê ve hatim astengkirin ku ez nûçeyên ku min çêkirine biweşînim. Her kesê ku tê girtin ji dema ku tê girtin bi rastiya girtîgehê re rû bi rû dimîne. Me xwend û temaşe kir ku piştî derbeya 1980’î ??li girtîgehan çi qewimî. Wehşeta dewletê li girtiyan me ji belgefîlm û fîlmên ku me temaşe dikirin û pirtûkên ku me dixwendin zanibûn. Lê belê ji bo ev hovîtî dubare nebe me berxwedana xwe jî dizanî. Em îro dikarin bi zelalî vê bibînin."

 

'Em dikarin şîdeta derûnî ya piralî bibînin'

 

Derya destnîşan kir ku li girtîgehan ji tundiya fizîkî zêdetir tundiya psîkolojîk weke polîtîkayekê dewam dike û got, “Rewşa dayika 65 salî yek ji mînakên ku herî baş şîdeta derûnî tîne ziman e. Mînak dema dayikê dixwest Quranê bixwîne, bangî wê dikirin û neçar ma ku navberê bidê. Wê demê belav dikirin. Hewl didan ku baweriya wê bitepisînin. Mijara girîng a din jî rewşa hevalên girtiyên nexweş e. Ji ber ku tevî nexweşiya wan nayên berdan, ev nîşaneya tundiya derûnî ye. Di qawîşa ku ez lê dimam de girtiyên nexweş, dayikên pîr û zarokek du salî hebûn. Heger ez ji beşa ku ez tê de mam mînakekê bidim jî, tê dîtin ku şîdeta derûnî diqewime. Ev rewş asta girtîgehê ya polîtîkayên şerê taybet ên dewletê yên li ser gelê Kurd nîşan dide. Em dikarin şîdeta psîkolojîk a piralî bibînin. Lê tevî van hemûyan jî çanda berxwedanê didome. Dema ez li derve bûm, ji bo ku ez nûçeyan bigihînim raya giştî ez li pey nûçeyan digeriyam. Lê em di nîşandana polîtîkayên şerê taybet ên li hundir de qels in. Mînaka hemû polîtîkayên şerê taybet ên li derve diqewimin, li girtîgehan pêk tên."

 

'Polîtîkayên sîxurtiyê tên meşandin'

 

Derya, anî ziman ku dibe ku girtî bi destdirêjî û ferzkirina sîxurtiyê ya ji aliyê gardiyanan ve rû bi rû bimînin û wiha got: “Polîtîkayên sîxuriyê yên li derve bi piranî ji aliyê rêveberiya girtîgehê ve li hundir tê meşandin. Her wiha ji bo asîmîlekirina zarokên ku di girtîgehan de ne jî wekî mizgîniyê bidin dibêjin em ê girtîgehên ku jin bi zarokên xwe re dikarin tê de bimînin ava bikin. Çêkirina girtîgeheke ku jinên xwedî zarok lê dimînin, ji bo jinên xwedî zarok weke mizgîniyek hat dayîn. Tê îdiakirin ku hewl didin hawirdora malê çêbikin û tê pêşniyarkirin ku zarok ji hawîrdora malê dûr nekevin. Lê belê cihê zarokekî ne di girtîgehê de ye û ev yek nayê rûmetkirin. Cihê vê sîstemê di tu qanûnê de nîne û pêkanîneke bi vî rengî li tu derê cîhanê nîne. Çêkirina girtîgeheke ku dişibe malê tê wateya xweşkirina girtîgehê. Ev jî parçeyek ji polîtîkaya şerê taybet e. Dîsa ji bo zarokan bikin ajan polîtîkayên tên meşandin û zarok bi awayekî li dijî dayikên wan tên provokekirin û tê payîn ku ger xeletiyeke herî biçûk jî bikin serî li cerdevanan bidin. Cara dawî min jinek di korîdorê de dît, wê got, 'Ez ditirsim ku dengê xwe bigihînim zarokê xwe. Got, li cem gardiyan giliyê min dike. Ev rewş, YÎBO'yan tîne bîra me ku navendên asîmîlekirina zarokan û veguherîna wan ajantiyê ne. Ligel ku polîtîka biguhere jî mantiq naguhere."

 

'Starjîna 2 salî dema ku deriyê hewayê digirt ber bi hewayê ve dibeziya'

 

Derya, anî ziman ku di dema girtîgehê de rewşên hestiyar bandor li wê kirine û wiha got: “Ez dikarim gelek mînakên vê yekê bidim. Lêbelê, ez ê çend mînakan bidim. Min şerm kir ku ez ji hevalên xwe yên ku cezayê muebbetê yan jî cezayê muebbetê yê giran lê hatiye birîn re cezayê li min hatibû birîn, bibêjim. Ev ne mijara cezakirina kêm e, lê meseleya haydarbûna ji rastiyê ye. Dê piştî çend nifşan ew kes derkevin an na? Ev rewş dibe sedema êşên mezin. Rastî ew e ku ew kes dê bi salan jiyana xwe di zindanan de derbas bikin. Ji xeynî vê, wek ku min behs kir, di qawîşa ku ez tê de dimam de girtiyek bi nexweşiya giran hebû, dayikên ji 65 salî mezintir hebûn û zarokek hê ne du salî bû jî hebû. Van rewşên ku herî zêde bandor li min kir di warê hestan de ev bûn. Starjîna 2 salî her cara ku deriyê hewadankê dihat girtin ber bi derî ve diçû. Di dema jimartinê de wê zarokê psîkolojiyek dijiya. Heta ez vê yekê nefikirim ez nikarim bi xwe."

 

'Min herî zêde bêriya nûçe û kişandina wêneyan kiriye'

 

Derya destnîşan kir ku herî zêde bêriya nûçe û wênekêşanê kiriye. Derya, anî ziman ku wê di demên pêş de bêriya vê yekê kiriye û wiha got: “Min herî zêde bêriya nûçe û kişandina wêneyan kiriye. Dema ku min kamera di destên gardiyanan de dît, min hesreta vê ji kûr ve hîs kir. Ev rewşek ku bi gotinan nayê vegotine. Di dema karesata erdhejê de min giraniya ku ez nikarim li derve bimînim dît. Ji aliyekê ve ev barê min bû ku ez nikarim karê xwe yê rojnamevaniyê bikim û ev jî nîşana hesreta min a ji bo pîşeya min bû. Her cara ku ji herêma karesatê nûçe dihatin şandin, ez difikirîm, çima ez ne li wir im? Nebûna li wir ez pir xemgîn dikir ji ber ku îro pir hindik kes hene ku karê me bi rêkûpêk dikin. Di vê xalê de çapemeniya kurd rola pêwîst girt ser xwe. Herwiha hesreta ku bibe beşek ji vê hebû."

 

'Tiştê ku li ber çavên min diketin ji min re hêjayî nûçeyê bû'

 

Derya got, "Dema ku ez nû ketim girtîgehê, her tiştê ku bala min kişand ji bo min nûçe bû. Di vê wateyê de min xwest ji hundir jî nûçe çêbikim. Û min dest bi nivîsandina nûçeyan kir. Nameyên min ên ji komîsyona xwendina nameyan derbas bûn, ji aliyê rêveber û rêveberiyê ve hatin astengkirin. Nameyên min ên ku digotin dê di 'Ajansa Nûçeyan a Jinê JINNEWS' de bên weşandin, hatin desteserkirin. Ne tenê rê li min hat girtin ku ez pîşeya xwe li wir bimeşînim, lê mafê gel jî ji bo bidestxistina agahiyên rast hat astengkirin. Dîsa pêkanînên di çarçoveya polîtîkayên şerê taybet ên li girtîgehê de tên kirin."

 

'Lijneyan rola dadgeha duyemîn girtine ser xwe'

 

Derya bal kişand ser pêkanînên Lijneyên Rêveberî û Çavdêriyê û diyar kir ku polîtîkayên ji bo gel poşman bikin tên meşandin. Derya bi lêv kir ku ev lijne wekî dadgeha duyemîn kar dikin û wiha got: “Di nava komîteyên ku di van lijneyan de hatine avakirin de, kesên ku li girtîgehê depoyan diguherînin û weke teknîsyen kar dikin dikarin bibin xwedî gotin. Her çend ev ne pîşe û warê wan ê pîşeyî be jî, ew xwe mafdar dibîne. Têkiliya kesên di lijneyê de bi me re nîne. Dibe ku ev kesên ku me qet nedîtine bin. Van kesan li derveyî karên xwe yên pispor di jiyana me de xwedî gotin in û dikarin rê li ber derxistina me bigirin. Ev rewş di heman demê de tê wateya belavkirina xebatên parêzeran ên li saziyên din ên pîşeyî. Kesên ji yekîneyên wekî perwerde û tenduristiyê, mudîr û psîkolog di lijneyê de ne. Ev rê dide kesên ku hûn ê pê re nekevin têkiliyê da ku li ser we biryar bidin. Ez du caran li ser vê panelê xuya bûm. Ji derveyî heyama ku ez di girtîgehê de mam, li ser dosyaya min pirs pirsîn. Dîsa li ser kesên ku civak li hemberî wan hestiyar hîs dike pirs hatin kirin. Pirseke weke 'Gelo em te bişînin Îmraliyê tu yê biçî?'

 

Daxwazkirina sewqê mafekî destûrî ye

 

Derya wiha dewam kir:"Di vê xalê de em bi komeke ku di destûrê de maf û azadiyên takekesî kontrol dike û yasayan paşguh dike re rû bi rû ne. Dema ku daxwaza sewqê mafekî destûrî ye û ev maf tê qebûlkirin, her çendî bêjeyeke wek 'hûn dikarin sewqê li vir bixwazin, lê ne li wir' neyê bikaranîn jî, bi rastî jî pêk nayê. Dibe ku sedemek ji bo paşxistina vê hevokê hebe. Poşmanî li ser mirov tê ferzkirin. Ji girtiyê ku ev 30 sal in di girtîgehê de ye tê pirsîn, 'Tu poşman î?' Dema ku hûn derkevin, hûn ê bizewicin? Ji bo mirov ji rastiya xwe qut bike jî pirs tên kirin. Ew li cihekî ku guh nade hewldan û têkoşîna wî radiweste."

 

'Divê em deng bidin zindanan'

 

Derya diyar kir ku ew bi rastiyeke civakî ya ku binpêkirina mafên mirovan a li girtîgehan asayî dibîne re rû bi rû ne û destnîşan kir ku rewşa mêtingeriyê jî normal tê dîtin. Derya wiha dawî li axaftina xwe anî: “Pêwîst e her cure îşkence bi dawî bibe. Divê civak bikare tiştên ku girtî dijîn, bîne ziman. Divê hin tişt neyên normalîzekirin. Divê em normal nebînin ku ava girtiyan tê qutkirin. Divê em rewşa zarokekî di girtîgehê de asayî nebînin. Ji bo em dengên girtîgehan bidin bihîstin divê em zêdetir hewl bidin. Niha nîvê civakê di girtîgehê de ye. Yên di girtîgehê de ne, yên di hepsa malê de ne û yên bi çavdêriyê hatine berdan hene. Hemû jî girtî ne. Ji ber vê yekê divê hem civak û hem jî saziyên sivîl bi erka xwe rabin û dengê hemû girtiyan bigihînin.”