"Mînakên curbecur ên konfederalîzma demokratîk û pêkhateyên xweser ên li Tirkiye û Bakurê Kurdistanê, bi taybetî bi tecrûbeyên Fatsa, Berxwedana Gezî û rêveberiyên herêmî yên li Bakurê Kurdistanê, hatine şênberkirin."

 

Gurbet Aydogan 

 

Di vê nivîsê de em ê binirxînin ka konfederalîzma demokratîk di tecrubeyên Tirkiye û Bakurê Kurdistanê, şoreşa Rojava, têkoşînên li Amerîkaya Latîn, Tevgera Zapatîsta, kooperatîfên jinan ên Arjantînî û rêxistinên herêmî yên li Hindistanê de çawa cih digire. Ev tecrube wê potansiyela konfederalîzma demokratîk a di asta navneteweyî de derxîne holê, di têkoşîna edalet û wekheviya civakî de rola krîtîk a pêkhateyên xweser bisekine. 

 

Mînakên curbecur ên konfederalîzma demokratîk û pêkhateyên xweser ên li Tirkiye û Bakurê Kurdistanê, bi taybetî bi tecrûbeyên Fatsa, Berxwedana Gezî û rêveberiyên herêmî yên li Bakurê Kurdistanê, hatine şênberkirin.

 

Serpêhatiya Fatsayê

 

Serpêhatiya Fatsayê mînakek e ku di dawiya salên 1970’yî de li Fatsayê pêk hat û bi têgihiştina rêveberiya herêmî balê dikişîne. Ev azmûn modeleke rêveberiyê ya ku bi beşdariya gel tê afirandin û di çareseriya pirsgirêkên herêmî de roleke aktîf dilîze nîşan dide. 

 

Di tecrubeya Fatsayê de di bin serokatiya Şaredar Fîkrî Sonmez de modela rêveberiya beşdariyê hate qebûlkirin. Di civînên gel ên her hefte tên lidarxistin de şêniyên navçeyê der barê projeyên şaredariyê de hatin agahdarkirin û bertek nîşan dan. Bi vî awayî proje li gorî daxwaz û daxwazên gel hatin çêkirin. Referandûm û dengdanên vekirî ji bo beşdarbûna rasterast a gel di pêvajoyên biryardanê de hatin kirin. Bi vî awayî biryarên rêveberiyên herêmî bi beşdariyeke berfireh a gel hatin girtin.

 

Hinek mînakên ku serpêhatiyên Fatsayê şênber kir wiha ne:

 

* Komîteyên gel 

 

Li Fatsayê komîteyên taxan hatin avakirin û şêniyan pirsgirêkên li herêmên xwe tesbît kirin û pêşniyarên çareseriyê kirin. Van komîteyan ji paqijiyê heta binesaziyê bi beşdariya rasterast a şêniyên taxê li ser mijarên cuda biryar girtin.

 

* Komîteyên jinan

 

Jinan komîteyên xwe ava kirin da ku di qadên cuda yên jiyana civakî de bi awayekî aktîf bi cih bibin. Van komîteyan hişt ku jin di mijarên wekî perwerde, tenduristî û kar de zêdetir bibin xwedî gotin.

 

* Xebatên çandinî û koperatîfan

 

Li Fatsayê ji bo rewşa aborî ya cotkarên herêmê baş bibe, kooperatîfên çandiniyê hatin avakirin. Van koperatîfan hişt ku cotkar di şert û mercên baştir de berhemên xwe bifiroşin û dahata xwe zêde bikin.

 

* Bernameyên çandî û perwerde

 

Rêveberiya Fatsayê ji bo zêdekirina hevgirtina civakî gelek çalakiyên çandî û bernameyên perwerdehiyê li dar xist. Pêşandanên şanoyê, qursên xwendin û nivîsandinê û bûyerên din ên civakî gel anîn cem hev.

 

Kongreya demokratîk a gelan

 

Kongreya Demokratîk a Gelan (HDK) pêkhateyek e ku li Tirkiyeyê ji aliyê komên cuda yên çep, sosyalîst, ekolojîst û azadîxwaz ve hatiye avakirin û li Tirkiyeyê yekemîn rêxistin e ku bi şeklê kongreyê tê lidarxistin. HDK'ê ku di sala 2011'an de hat avakirin, armanc dike ku tevgerên civakî û rêxistinên sivîl li ser zemîneke hevpar bicivin û bi hev re tevbigerin. HDK weke avahiyeke berfireh temsîlkirina nasnameyên cuda yên etnîkî, bawerî û çandî û wekheviya zayendî ji xwe re esas digire. 

 

Nirxên HDK diparêze, pêwîstiya guhertinên radîkal di pêkhateya civakî û siyasî ya Tirkiyeyê de nîşan dide. Di vê çarçoveyê de xebatên HDK’ê gelek caran li ser mijarên wekî edaleta civakî, rakirina newekheviyên aborî, parastina azadiya derbirînê û berfirehkirina mafên demokratîk pêk tên. HDK ji bo agahdarkirina gel û bilindkirina hişmendiya civakî li ser van mijaran di asta herî herêmî de xwe bi rêxistin dike.

 

Meclisên xwecihî organên HDK'ê ne ku bi tevlêbûna herî berfireh in û ji pêkhateyên cuda dikarin bên cem hev. Meclisa giştî ku desteya herî bilind a biryarê ya HDK’ê ye, bi beşdariya hemû pêkhateyan di navberên demkî de dicive. Lijneya giştî platformeke ku tê de biryarên stratejîk tên girtin, polîtîka tên diyarkirin û rêgezên giştî yên rêxistinê tên nîqaşkirin. Di hemû pêkhateyên HDK’ê de hewl tê dayin ku pêvajoyên biryargirtinê bi qasî ku pêkan be bi beşdarbûn û zelalî bê meşandin.

 

Berxwedana Geziyê

 

Berxwedana Geziyê ya ku di sala 2013’yan de dest pê kir, bû qonaxeke veguherînê ya ku tevgerên civakî û hevgirtina herêmî li Tirkiyeyê ji nû ve ava kirin. Forûmên park û meclîsên gel ên ku li seranserê welêt, bi taybetî li Stenbolê hatin avakirin, di dema berxwedanê de bûn platformên girîng ên ku hişt ku hemwelatî demokrasiya rasterast biceribînin. Ev avahî bûn civînên ku şêniyên taxê ji bo nîqaşkirina pirsgirêkên civakî û siyasî, biryargirtin û çêkirina plansaziyên çalakiyê hatin cem hev. Forumên Parka Yogurtçu ya li navçeya Kadikoya Stenbolê bi beşdariya şêniyên navçeyê bi awayekî rêkûpêk li hev civiyan. Van foruman hişt ku gelên herêmê li ser gelek mijaran, ji pirsgirêkên hawirdorê bigire heya veguherîna bajarî, ji perwerdehiyê bigire heya lênihêrîna tenduristî, û demokrasiya beşdariya rasterast biceribînin, ramanan biguhezînin. 

 

Piştî Berxwedana Geziyê torên hevgirtina taxan hatin avakirin. Ev tor bûn platformên ku civakên herêmî li hev diciviyan da ku hewcedariyên xwe bicîh bînin. Mînak li gelek taxên Stenbolê kooperatîfên xurek û bazar hatin vekirin. Van avahiyan ji bo zêdekirina hevgirtina aborî û guhertina adetên serfkirinê gavên berbiçav avêtine.

 

Nîşe: Berdewama nivîsê bi sernavê ‘Serpêhatiyên Kurdistanê’ wê hefteya pêş bê weşandin.