Şehrîban Aslan-Pelşîn Çetînkaya 

 

AMED - Jinên ku me pirsên "Hûn li ser şîdeta li dijî jinan çi difikirin?" û "Çareseriya ji bo şîdeta mêran divê çi be?" ji wan pirsîn, wiha bersiv dan: "Ger em rêxistin bibin, em ê bihêz bin û dema ku em bihêz bin, em ê ji pêla tirsnak a şîdeta li dijî jinan xilas bibin."

 

Tundûtûjiya li dijî jinan, ne tenê pirsgirêkek takekesî ye, lê binpêkirinek mafên mirovan e ku bi kûrahî di nav tevna civakî de cih digire, bi aliyên xwe yên fîzîkî, cinsî, psîkolojîk û aborî, hema hema rojane diqewime. Her çend newekheviya zayendî ya bingehîn, pergalên nirxên baviksalar û mekanîzmayên qanûnî yên nebaş dibin sedema zêdebûna tundûtîjiyê jî, polîtîkayên nebicîhanî jî di rewakirina tundûtîjiyê de rolek sereke dilîzin. Dema ku em li çareseriyê dinêrin, ne tenê hewcedariya cezayên cezayî lê di heman demê de polîtîkayên pêşîlêgirtinê jî faktorek sereke ye.

 

Me ev pirsên jêrîn ji jinan pirsîn: "Nêrînên we li ser tundûtîjiya li dijî jinan çi ne?" û "Çareseriya tundûtîjiya mêran divê çi be?"

 

‘Jin her tim lêpirsînê dikin’

 

Parêzer Raperîn Akengîn, endama Navenda Mafên Jinan a Baroya Amedê, diyar kir ku şîdeta li dijî jinan ne tenê fîzîkî ye; ew xwedî aliyên aborî, cinsî û gelek aliyên din e. Raperîn Akengîn destnîşan kir ku şîdeta di hevdîtinê de carinan çêdibe û ew xwe di têkiliyan de nîşan dide û got, "Şîdet gelek aliyên wê hene. Ev hemû berhemek, encamek ji zîhniyeta serdest a mêran e. Civak hewl dide ku jinan bixe rolek diyarkirî û heta wan neçar dike ku tê de bin. Em vê yekê di dozên dadgehê de dibînin. Dema ku jinek rastî neheqiyê tê, mexdûriyeta wê tê pirsîn. Rabirdûya wê, têkiliyên wê yên civakî, cil û bergên wê û şêwaza axaftina wê tên pirsîn. Daxuyaniyên sûcdar, ne yên jinê, têne hesibandin. Daxistin ji sûcdarê mêr re têne dayîn. Daxistin ji bo kravatan, daxistin ji bo tevgerên baş têne dayîn. Ev dikarin wekî nîşaneyên zîhniyeta mêr û şîdeta di dadweriyê de werin hesibandin. Ev hemû tundûtûjî bi xwe ne."

 

‘Pêdivî ye ku ji nû ve were demokratîkirin’

 

Saliha Zorlu, hevseroka Şaxa 1’emîn a Eğitim-Sen’ê, bersiva pirsa me da û diyar kir ku ew 25’ê Mijdarê pêşwazî dikin û got, "Em ê 25’ê Mijdarê bi çalakiyan pêşwazî bikin. Wekî rêxistinên karker, em ê cihê xwe di van çalakiyan de bigirin. Tevahiya pergala tundûtûjiyê li ser pergala kapîtalîst hatiye avakirin. Ev wekî tundûtûjî li dijî hemî mirovan e. Şîdeta li dijî jinan, tundûtûjiya li dijî zarokan, tundûtûjiya li dijî hemî mirovên xizan in. Niha, xizanî bi xwe rewşek tundûtûjiyê ye. Her çend divê em vê yekê wekî rewşek awarte bibînin jî, îro em xizaniyê wekî çarenûs, wekî tiştek awarte dibînin. Lê dîsa jî, xizanî karesatek e. Rewşa xizaniyê heye, nemaze li bajarên Kurdan û bi gelemperî li Tirkiye û Rojhilata Navîn. Ji bo derbaskirina vê yekê, divê atmosfera tundûtûjiyê were kêmkirin. Ev bi tena serê xwe têrê nake; divê pergal jî biguhere. Ji bo ku her tişt baştir bibe, divê Pêvajoya Civaka Demokratîk û Aştiyê bi ser bikeve û divê serweriya hiqûqê li Tirkiyeyê ji nû ve were sazkirin. Yek ji gavên girîng ên vê pêvajoyê afirandina hawîrdorek e ku hemî karker dikarin di bin şert û mercên azad û demokratîk de keda xwe hilberînin. Her wiha em bawer dikin ku peydakirina derfetên kar ên ku ji bo karkerên jin sûdê jê werbigirin girîng e.”

 

‘Ji newekheviya zayendî çêdibe’

 

Rêvebira Şaxa ÎHD’ê ya Amedê Eylem Kaya got, "Şîdeta li dijî jinan ne tenê pêvajoyek navmalî ye. Ew şîdeta sîstematîk e ku bi tevahî ji newekheviya zayendî çêdibe. Û ew civakî ye. Faktorên bingehîn polîtîkayên bêcezatiyê ne. Divê em dadweriyê jî bipirsin. Divê em têkçûna wê ya parastina jinan, helwesta wê ya ku bi tevahî tundûtûjî û sûcdar pesend dike, bipirsin. Divê em ziman û polîtîkayên xwe yên perwerdehiyê biguherînin. Ji ber ku tundûtûjî di vê civakê de bûye çandek. Jin her roj têne kuştin. Divê ev were pirsîn."

 

'Em çiqas xwe birêxistin bikin, em ewqas xurt dibin'

 

Aktîvîsta Tevgera Jinên Azad (TJA) Hulya Alokmen got, "Dewlet qanûnên li ser bingeha îfadeya jinan bicîh nayne. Wekî din, medyayê, tiştê ku em dikarin jê re bibêjin huner - TV, fîlm û rêzefîlm û her weha pirtûkên di pergala perwerdehiyê de - rolên ku jinan hedef digirin, pesnê mêraniyê didin û fikra ku jin ne kirde in, ji zarokên dibistana seretayî dest pê dikin.

 

Li Tirkiyeyê, zehmetiyên aborî ji ber zehmetiyên ku jin di jiyana xwe ya kar de pê re rû bi rû dimînin, zêde dibin. Ji bo çareseriyê, em vê dibêjin: Jin xwedî îradeya azad in û ji ber ku ew nîvê civakê pêk tînin, divê ew di jiyana xwe de xwedî gotin bin. Çi dibe bila bibe, divê ew bizanin ku her hilbijartinek ku ew dikin ne heq dike ku bibe sedema tundûtûjiyê û hewldanek li ser jiyana wan. Divê em rastiyek civakî ya wisa biafirînin. Eger em rêxistinkirî bin, em ê bihêz bin û dema ku em bihêz bin, em ê ji pêla tirsnak a tundûtûjiya li ser jinan tê kirin rizgar bibin."

 

'Sedema tundiyê newekheviya zayendî ye'

 

Di dawiyê de, Seroka Komeleya Jinan a Rosa Suzan Îşbîlen got: "Em dibêjin ku sedema bingehîn a tundûtûjiyê ji newekheviya zayendî tê. Şîdeta li ser jinan ji ber têgihîştina jin û mêran ku di çarçoveya rolên ku di seranserê dîrokê de ji jin û mêran re hatine destnîşankirin pêşketiye. Ev encama wê yekê ye ku mêr jinan wekî milk dibînin û bawer dikin ku ew mafê wan ê her cûre tundûtûjiyê heye. Ji bo çareseriyê jinên bi xwe bawar girîng in. Ji holêrakirina tundiya mêran bi hêza van jinan pêkan e."