Tedayê sîstematîk û tutê kurdî 

 

Derya Ceylan

 

MERKEZÊ XEBERAN - Zilmê ke pêroyê tarîxî de Kurdistan de pê ameyî, 22 serrê peyênan de bi destê AKP-MHPyî ame sîstematîkkerdiş. Bi pêrodayîş, înfaz û binpaykerdişê ke bi destê dewlete ameyê kerdiş heqê tutanê kurdan binê tehluke de yo. Şertê cuye yê tutanê kurdan roj bi roje zehmet bena û vengê ke rêxistinê mîyanneteweyî ra yenê kerdiş zî qels manenê. 

 

Rojhelatê Mîyanênî de pêroyê tarîxî de xeylê pêrodayîş û bedilnayîşê sîyasî pê ameyî. Na herême dewlemendîya kulturî, têkilîyê têmîyan yê komê dînî û etnîkî mîyanê xo de hewênena. Tirkîya zî mîyanê tewirbîyayîşî de cayêk muhîm gêna. Welat de nufûsê kurdî her tim bi tedaye reyde ameyo ri bi rî. Serranê peyênan de zor û zehmetîyê ke tutê kurdî ciwîyenê bale ancenê. No binpaykerdiş raporê heqê merdiman û mîyanneteweyî de zî yeno dîyîş. Beşê nê dosyayê xo de û eynî wextî de bi wesîleya 23yê Nîsane roşanê tutan ma binpaykerdişê heqan yê ke mîyanê 22 serra de pê ameyê pêser kerd. 

 

Zilmo ke pêroyê tarîxî de dewam kerdo 

 

Zilmê serê tutanê kurdan de bi qirkerdişî reyde serra 1930î de dest pêkerd û heta Zîlan û Dêrsimî resa yewna sewîya. O wext bi hezaran tutan dinyaya xo bedelnayî. Bi hêrişê sey qirkerdişê Roboskî zilm dewam kerd. Serra 2011î de qirkerdişê Roboskî ke mîyanê înan de tutî zî est bî de 34 sivîlî ameyî qetilkerdiş. 2006î de eşkerayîya Erdoganî ya ‘cinî bo zî tut bo zî çi hewce bikero ma do bikerê’ şîdet û înfaz bî polîtîkayê dewlete. 

 

Tutê ke ameyê qetilkerdiş 

 

Bi çalakîyê şîdetî û înfazî yê leşker û polîsan tutê kurdan hedef ameyê girewtiş. 

 

Ugur Kaymaz: Bi 13 guleyan ame qetilkerdiş 

 

Qezaya Qoserî ya Mêrdînî de 21ê Teşrîna Peyêne ya 2004î de Ugur Kaymazo 12 serrî, pîyê xo Ahmet Kaymazî reyde verê berê keyeyî de hetê polîsan ra gule serê înan de ame rijnayîş û ê qetil kerdî. Polîsan 13 gule bedenê Ugur Kaymazo 12 serrî de reşêna. Sewbîna dima ke polîsan qetlîyam pê ard çekê keleşî zî rona verê sereyê înan. Dimayê qewimîyayîşî Walîtîya Mêrdînî eşkerayî da û Uguro qij û pîyê ci sey “terorîstê ke amadekarîya çalakîye kerdêne” biname kerd. 

 

Qewimîyayîşê 28ê Adara 2006î: Enes û Mahsum ameyê qetilkerdiş 

 

24ê Adara 2006î de pêrodayîşê Muşî de 14 PKKyî dinyaya xo bedelnabî û cenazeyê înan ardbî Amed. 28ê Adare de merasîmê cenazeyan virazîya û dima ra çalakî dest pêkerdî. Nê çalakîyî heta 31ê Adare dewam kerdî. 13 kesî pêrodayîşan de dinyaya xo bedelnayî. 300 kes birîndar bî. Enes Ata (8) serra 2006î de Amed de ame qetilkerdiş. Eke Enes biciwîyayîne do ewro mîyanê ciwanan de bibayêne. 

 

Ceylan Onkol: Netîceyê teqayîşê guleyê hawanî de dinyaya xo bedelnaye 

 

Ceylan Onkole (12) 28ê Êlula 2009î de wexto ke koyê gomê Xambazî yê girêdayeyê dewa Kanîsipiyî ya qezaya Licê ya Amedî de heywananê çerênayêne bi topê hawanî ke qereqol ra erzîya ameye qetilkerdiş. Ceylane ra dima seba ma tena fotografêk aye yê 7 serrî mend û ewnayîşê çime aye yê sîya û xişn mend. 

 

Tutê ke netîceyê pirodayîşê wesayîtê zirxî de dinyaya xo bedelnayî

 

15 serrê peyênan de ancî metodê ke tutê kurdî yenê hedef girewtiş pirodayîşê wesayîtê zirxî yo. Goreyê daneyê ÎHDyî yê 2023yî netîceyê pirodayîşê wesayîtê zirxî de 21 tutî dinyaya xo bedelnayî. No qewimîyayîş bi taybetî Kurdistan de pê yeno. 

 

Muhammed û Furkan Yildirim: Netîceyê pirodayîşê wesayîtê zirxî de ameyî qetilkerdiş 

 

3yê gulana 2017î de Sîlopî de panzer gina dêsê keyeyêk û rijna. Panzer kewt mîyanê keye û di birayê yewbînan Muhamedo 7 serrî û Furkan Yildirimo 6 serrî qetil kerd. Polîsê şikdar Omer Yegîtî 2 serrî û yew aşme ceza girewt û amîro ke ci peywirdar kerd Murat Madenî zî berat kerd. 

 

Polîtîkayê asîmîlasyon û tîryakî 

 

22 serran de hemverê kurdan de polîtîkayê asîmîlasyonî zî dewam kerd. Kreşê bi kurdî yê perwerde dayêne tutan ameyê girewtiş û mektebê seretayî ke ameyê akerdiş ameyê girewtiş. Yew polîtîkaya bîn ya AKPyî zî teşwîqkerdişê tîryakî bî. Verê berê mekteban de rotişê tîryakî binê kontrolê dewlete de yeno kerdiş. 

 

Cînayetê serê karî 

 

Goreyê dayeyê Meclîsê Asayîşê Kar û Weşîya Karî (ÎSÎG) wextê AKPî de tewr tay 909 cînayetê serê karî yê tutan ameyê ciwîyayîş. 

 

Daye û qewimîyayîşê rojane 

 

Deme peyênan de Amed û Wan de netîceyê pirodayîşê wesayîtê zirxî de kiştişê tutan dewam keno. Di 2002yî de tewr tay 5 tutî netîceyê pirodayîşan de dinyaya xo bedelnayî. 

 

Reaksîyonê mîyanneteweyî 

 

Komîteya Heqanê Turan ê NYyî û Mehkemaya Heqanê Merdiman a Ewropa, raporê derheqê tutanê kurdan ke weşanayo ke Tirkîya dawetê pawitişê heqanê tutan kerd. La AKP vera nê vengî de tu gamêke somut nêeşt. 

 

Binpaykerdişê heqanê tutan, rewşa komelkî-ekonomî ya Kurdistanî hîna zêde xerepnena. Heqê tutan dest ra yenê girewtiş û tutî xeylê heqan ra bêpar yenê verdayîş. Eynî rewşe û binpaykerdişê heqan herêmê bîn ê Kurdistanî de zî dewam kenê. 

 

Rêxistinê mîyanneteweyî ra vengdayîş 

 

Netîceyê şîdetê leşker û polîsan de hûmara tutanê kurdan yê ke dinyaya xo bedelnayî zêde bena û şikdarî bêza ceza yenê verdayîş. Rêxistinê komelê mîyannetweyî û heqê merdiman ganî na babete de vengê xo newe bikerê la babeta caardişê berpirsîyareye de tepîya mendê.

 

Siba: Başurê Kurdistan de sûcê hemverê tutan zêde benê.