Pelşîn Çetînkaya

 

AMED - Cinîyan derheqê problemê tiryakî ke polîtîkayê şerê taybetî dir roj bi roje zêde beno, dîyar kerdî ke no problem, problemê sîstemî yo û vatî, “Dewlete xora wazena tutê ma bikewê nê rayîrî.”

 

Problemê tiryakî, problemêk global o. Goreyê serra 2021ine, her 17 kesê ke mabêne 15-64 serre de 1 ci ra tiryakî şuxilneno. Pêwa ke na hûmare serra 2011ine de 240 mîlyon bî, serra 2021ine de resa 296 mîlyonî ke se ra 5,8ê nifûsê dinya mabêne 15-64 serre de tiryakî şuxilnenê. Beşêk nê zêdebîyayîş se ra 23 bi zêdebîyayîşê nifûsê nê rê girêdaye yo. Mergê derheqê şuxilnayîşê tiryakî de serra 2019ine de bi qasê 500,000 ame texmînkerdiş ke goreyê serra 2009ine se ra 17,5 zêde bî.

 

Kurdistan û Tirkîya de zî her ke şino şuxilnayîşê tiryakî reseno emrê qijî. Semedê astengkerdişê nê Amed de Platformê Têkoşînê Hemverê Tiryakî awan bî. 26ê nîsane de Amed de badê rayîrşîyayîşê bi beşdarîya xeylêk kesan, bi sloganê “Şiyar be” awankerdişê Platformê Têkoşînê hemverê Tiryakî ame îlankerdiş. Platformî eşkerayîya xo de dîyar kerd ke semedê çareserîya problemê tiryakî yê pêro wareyê bajarî, badê awanbîyayîşê nê do hîna zêde  xebatanê xo dewam bikerê.

 

'Dewlete xora wazena tutê ma bikewê nê rayîrî’

 

Yew beşdarê rayîrşîyayîşî Nazli Çokdalan dîyar kerd ke yê ke tutan jehrî kenê dewlete dir hemkarî kenê û va, "Ganî ma vernîya tutanê xo padê ke teslîmê tiryakî nêbê. Yê ke dest bi nê rayîrî kerdê, ganî ma înan xilas bikerê. Dewlete semedê ma çîyêk nêkena. Dewlete xora wazena tutê ma bikewê nê rayîrî. Dewlete nêwazena ke tutê ma hayeyê înan kultur û nasnameyê xo ra bibê. Çi destê ma ra bêro ma do bikerê û nêverdê ke tutê ma bikewê na rewşe. Ma do têkoşînê xo dewam bikerê.”

 

‘Çîyo ke hetê sîstemî ra ameyo kerdiş’

 

Meryem Turan, dîyar kerd sîstem wazeno tutî keye û erjanê xo ra dûr bikewê û va: "Semedê meselaya tiryakî Sûmerpark ra heta Keçî Burcû rayîrşîyayîş ame kerdiş. Tîya her kes zano ke Amed de her cayî de fuhûş û tiryakî est o. No çîyo ke sîstemî aver berdo yo. Ewro sîstem wazeno tutan zî keye û erjê înan ra dûr bifîno. Bêrê fek tiryakî ra vera bidê û hemverê nê de vejîyê, kuçe bi kuçe, tax bi taxe bigêrê û partîya xo dir têkoşîn bikerê ke tutê ma nêkewê destê tiryakrotoxan. Parkê nêzdîyê keyeyê ma de tiryakî yeno antiş. Wexto ke verê înan ra derbaz bena, xeylêk xemgîn bena û înan hişyar zî kena."

 

'Polîsî va, "Goş mede, wa bişuxilnê'

 

Guler Sevîk zî dîyar kerd ke nê problem her cayê Amedî de vila bîyo û va, "Verê berê ma de, taxa ma de û her cayê Amedî de tiryakî yena rotiş. Semedê tiryakantoxan ra ma nêeşkenê şêrê cayêk, semedo ke wexto ke tiryakî ancenê hişê xo ser de nîyê. Keyeyê xo ra çîyêk gênê benê roşenê ke xo rê tiryakê pê bigîrê. Wexto ke ma rayîrşîyayîş organîze kerd, tuta 15 serrî polîsî persa û va, şima çira nînê baglar û polîsî zî va, 'goş mede wa yê baglarî biancê'."