Melîke Aydin 

 

ÎZMÎR - Ji Desteya Edîtoran a Jineolojiyê Rûşen Seydaoglû, bal kişand ser nîqaşên demên dawiyê ya îktîdarê ya li ser malbatê û got: "Ev yek berhema desthilatdariya mêr e. Îtîraza me ne li dijî prensîbên civakî ye, li hemberî ne rexnekirina pergala baviksalarî ye. Rexneya me malbatperestî ye."

 

Êrişên li hemberî maf û destkeftiyên jinan didomin. Desthilatdariya mêr a ku 5 hezar sal berê vedigere, jinê ne weke ferdên azad û wekhev, bi riya malbatê û bi sazûmana malbatê ve girêdayî pênase dike. Li Tirkiyeyê mînaka vê ya herî berbiçav jî veguhertina Wezareta Jinê ya Wezareta Malbatê ye. Mafê hemû jinan bi malpatî re tê girêdan. 

 

Derbarê mijarê de ji Desteya Edîtoran a Jineolojiyê Rûşen Seydaoglû ji ajansa me re axivî. 

 

Ruşen Seydaoglû diyar kir ku ji bo bersiva pirsa ka malbat çawa ava bûye, ne mimkûn e ku malbat bi awayê îroyîn were nirxandin û got: "Pêwîst e beriya ku îro bibe malbat, jiyana bi hev re binirxînin. Di destpêka dîrokê de, bi derbasbûna jiyana rûniştî re, mirov di çarçoveya hest û pêdiviyên hevpar de hatine cem hev. Lê belê, xala sereke ya ku wê ji malbatê ku em îro pê dizanin cuda dike ev e ku ew ne yekîtiyek li ser xwînê ye. Em dikarin bêjin ku li ser bingeha hewcedarî û nirxên civakî hatine li cem hev." 

 

Şêwazên têkiliyên zîhniyeta zilam....

 

Ruşen Seydaoglû, diyar kir ku her çiqas jiyana yekem a bi hev re bûye malbata netewe-dewleta îroyîn jî, aliyên ku hin nirx winda nekiriye jî di xwe de dihewîne û ev jiyan bi qat û qat bi hev ve girêdayî berdewam dike û wiha dirêjî da axaftina xwe: "Li şûna ku mirov bibêje tiştek qediya û tiştek din ji sifrê çêbûye, divê were dîtin ku pêkhateyên civakî di rastiyek ku bingeh û bandorên xwe hildigire de ava bûne. Em dikarin malbatê weke destpêka jiyana bi hev re, weke yekitiyeke ku bi hestên hevpar pêdiviyên hevpar pêk tîne, dibînin. Lê belê, di warê pêvajoyên ku dewletên netewe di wateya xwe ya îroyîn de dest bi avabûnê kirine, an jî dema ku wan di dîroka mirovatiyê de şopên kapîtalîzmê nîşan didin, em dibînin ku ew bi rastî veguherî bêtir serdestiya mêr, bêtir hiyerarşîk. Ev şêwazên têkiliyan bi zîhniyeta zilam-serdesttir hatin parastin. Ev navê xwe ji malbatê girtiye."

 

'Bi qanûnan têkiliyên malbatî tên sererastkirin'

 

Ruşen Seydaoglû diyar kir ku dema ku tevgera femînîst teza ku malbat bi serê xwe saziyek serdest a mêr û feodal e diparêze, hin parêzvanên jiyana sosyalîst diyar dikin ku malbat komeleyên axê ne û wiha bi lêv kir: "Em wek Tevgera Jinên Kurd jî wiha pênase dikin; Bi tevahî şîroveya civakî ya dîrokî çawa tê meşandin, em yekîtiyek ku bi qasî dîroka mirovatiyê kevn e, em wê wekî şêwazek jiyanê ya ku ji hêla nirxên civakî ve li ser bingeha jiyanê pêk tê dinirxînin, lê belê ev ji hêla dewletên netewe an jî têkiliyên serdestiya kapîtalîst ve hatin xerakirin. Di şert û mercên îro de em dibînin ku zêdetir bi zayendperestiyê, desthilatdariya mêr û rêvebirina rêgezên malbatê bi qanûnên dewletê têne diyarkirin. Qanûnên medenî têne çêkirin û bi qanûnan jî têkiliyên malbatî tên sererastkirin. Ji ber vê yekê pêwîste dewlet weke zihniyeteke ku ji aliyê zihniyeta dewletparêz a serdest a mêr ve hatiye yekdestdarkirin were dîtin."

 

Malbat û pergala baviksalarî

 

Rûşen Seydaoglu, destnîşan kir ku di esasê xwe de dema ku em nîqaş dikin, herikîna dîrokî bi modernîteya demokratîk û modernîteya kapîtalîst re mil bi mil berdewam dike û di serdemên ku civak, tevgerên civakî, komên baweriyan de nirxên modernîteya demokratîk ên alîgirê azadî û wekheviyê derdikevin pêş û got: "Jin bi hêz dibin û li aliyê din di serdemên ku hêzên desthilatdar, zilamên hegemonîk û pergalên netewe-dewletparêz xurt dibin û radibin, em dibêjin polîtîkayên modernîteya kapîtalîst her ku diçe zêde dibin. Di xwendineke bi vî rengî ya dîrokê de, ne rast e ku mirov bi perspektîfekê lê binihêre, mîna ku mirovan dev ji jiyana wekhev, azad berda û biryar da ku hiyerarşiya baviksalarî ji bo xwe tiştekî rast e. Ji bo fêhmkirina pergala malbata baviksalarî derketina ji nakokiyan girîng e. Ji ber ku em dibêjin hin îdeolojiyên ku malbata baviksalarî li ser wan hatiye avakirin hene. Em malbatê weke ku ji aliyê avahîsaziya xwe ve girêdayî dewleta netewe ye û weke rêbazeke polîtîkayên xwe yên 'heta şaneya herî biçûk a civakê' dimeşîne îfade dikin. Li aliyê din em behsa pergala ku jin di nava zikmakî an jî şoreşa neolîtîk de bi hev re jiyane û bi parvekirina tecrubeyên ku bi azadî di xwezayê de geriyane ji bo gelên din, hevgirtinê berdewam kirine. Dema ku qazanc tê de be, hin yekdestdar dixwazin vê qazancê di destên xwe de bihêlin, lewma divê bi awayekî li tevahiya civakê belav bikin. Bi vî awayî îdeolojî di nav civakan de belav dibe. Gava ku hûn dikarin têkevin taxek, gundek, malek, mirovan li wir li ser ramanên we nîqaş bikin, wan razî bikin an jî neçar bikin ku ramanên wan qebûl bikin, ji ber ku hêz di heman demê de amûrek e ku mirov ramanên xwe qebûl bike, hûn îdeolojiya xwe xurt dikin. Niha divê em li ser pirsa ka baviksalarî pêdivî bû? Na ne pêwist bû ji ber ku bi êrişa li ser nirxên jinê pêşketiye û divê mirov wisa binirxîne. Ji sîstemeke olî ya ku tê de xweza bi totem û tabûyan dihat parastin, sîstemeke dewletî ya ku tê de xwedayên nedîtbar hebûn û ev xwedawend ji mirovên ku bi destên dîndaran dihatin ragihandin, hatin veqetandin. Ji ber vê yekê mirov nikare bêje ku malbat ji pêdiwiyan çêbûye. Berovajî vê, di herikîna dîrokî de xirecir çêbû û derbasî pergala baviksalarî bûn. Bi van giraniyan hîn zelaltir tê fêhmkirin ka çima malbat bûye baviksalarî."

 

'Bi serê xwe ne tenê sedema pirsgirêkan e'

 

Ruşen Seydaoglu, da zanîn ku piştî pêşketina Jineolojî û lêkolînên zanistî, pêwîstiya perspektîfeke rexnegir zêdetir derketiye holê û diyar kir ku ew têgehên heyî yên ku rexne dikin tenê bi naverokên nû bikar tînin. Ruşen Seydaoglû diyar kir ku avakirina jiyana azad, demokratîk û ekolojîk a jinê ji malbatê ne serbixwe ye û wiha nêrînên xwe anî ziman: "Malbat mekanîzmayeke ku civakê bi hezaran salan hilberandiye û tê de dijî. Ev mekanîzma bi xwe ne dikare bibe sedema pirsgirêkê, ne jî ji holê rakirina vê mekanîzmayê dikare bibe çareseriya vê pergala mezin a zayendperest. Werhasil, em pêşî li têgîn û awayên jîyanê yên ku derdikevina li holê di çerçoveya serdemên wan de dihizirin. Bi gotineke din, dema ku malbat derket holê, ew ji ku derketiye û veguheriye çi. Malbat mînaka jiyana bi hev re ye. Malbat mekanîzmayek e ku ji aliyê antropolojîk ve tê nirxandin. Jiyana wê ya îro îspat e ku ew çiqas kûr e. Ji ber vê yekê, mirov ji bo bi hev re jiyanek bi vî rengî hewce dike. Têgîna ku em jê re dibêjin malbatparêzî, nêzîkatiya îdeolojîk bi xwe ye ku bi rêgezên zîhniyeta serdest a mêr û kapîtalîst hatiye avakirin û nayê nîqaşkirin. Hûn dizanin, em malbatparêziyê wekî tevahî aliyên ku em di olê de dibînin, neteweperestî, kolonyalîzm, hukûmet malbatparêziyê diparêzin diyar dikin. Ji ber ku ew veguherî amûrek ku xwe biparêze."

 

'Rexneya me malbatperestî ye'

 

Li aliyê din Ruşen Seydaoglû diyar kir ku hêzên modernîteya demokratîk jî soza veguherandina malbatên heyî didin û ev yek bi xetên bîrdozî, teorîk, têgînî û teorîk û nîqaşên li ser jiyana hevpar a azad berdewam dike û wiha axivî: "Li vir teoriyên li ser prensîbên ku hemû pêkhateyên civakê ji jin û mêr dest pê dike bi hev re bijîn têne çêkirin. Em nikarin di jiyana azad de malbatê serbixwe bi rê ve bibin. Weke rastiyeke civakî. Lê divê em vê jî bibînin. Binêrin, êrişên hikûmetê bi israr armanc dike ku malbata ku afirandiye û dixwaze biafirîne, wekî xwe bihêle. Polîtîkayên wan ên ji bo azadkirina zêdetir a wê malbatê nînin. Nîqaşên ku çima ev malbat ava bûye, çima heye, çima 'Wezareta Malbatê' tê avakirin, li hemberî feraseta malbatê ya ku jinê nabîne û feraseta malbatparêziyê ye. An jî rexneyek e li dijî polîtîkayên hikûmet û dewletê ku nahêle zarok di malbatekê de wek kesên serbixwe û azad mezin bibin. Bi gotineke din, ew rexneyên li ser nekarîna ferdên nav malbatê ne ku ji wê mekanîzmaya desthilatdariyê birevin û bibin kesên azad. Ji bo jinûve nirxandina malbatê û nîqaşkirina bi nirxên civakî yên li ser esasê azadiya jinê, rexneyek e. Rexneya me malbatperestî ye."

 

Nîqaşên li ser avakirina çawaniyê

 

Ruşen Seydaoglu, da zanîn ku carinan dema ku polîtîkaya malbatê ya dewletekê tê rexnekirin, wek paşeroja wê nîne tê nikarxandin û wiha dawî li axaftina xwe anî: "Lê belê hem Tevgera Azadiya Kurd û hem jî Tevgera Jinên Kurd ji teoriya xwe bigire heya tevgera xwe her tiştî li ser koka dîrokî ya civakê esas digire. Nabe em mafê xwe yê rexnekirina van pêkhateyên heyî, mafê xwe yê ku em bibêjin avaniyên heyî dogmatîk in, ji destê me negirin. Ji ber ku di rastiya xwe de ev hemû weke şert û mercên afirandina bingehê ku em jê re dibêjin siyaseta demokratîk, bi vîna xwe ya azad, lihevkirinên civakî, nîqaşên hevpar ên li ser çawaniya avakirina lêborînê û jiyana wekhev diyar bikin ku em çi dixwazin."