HABER MERKEZİ - Kadınların erkek sisteme karşı mücadelesi, binyılların birikimi ile bugüne uzanan gazetecilikteki eril kodlara karşı da sürüyor. Bu anlamda kadın odaklı ilk gazete The Lily’nin çıktığı 1800’lerin ortalarından başlayan kadın haberciliği dünyanın ilk kadın haber ajansı JINHA’nın, ardından JINNEWS'in kuruluşuna kadar ilerledi.

 

Haberleşme-iletişim tarihi, insanlık tarihi ile paralel olarak gelişim gösteren bir alan. Kaynaklar, ilk haber toplama ve dağıtma gazetesinin, Milattan Önce (MÖ) 59 yılında 2 bin kopya olarak Roma Senatosu'nca çıkarılıp imparatorluğun değişik köşelerine dağıtılan Acta Diurna olduğunu gösteriyor. Acta Diurna, metal ya da taş levhaların üzerine yazının kazınması ile oluşturuluyordu. Çin'de Tang Hanedanı döneminde dağıtılmaya başlayan “Kai Yuan Za Bao” adlı saray genelgesi de mandarinlerin başarıları konusunda haberlere yer verdiği için bu yönüyle bir gazete sayılıyor.

 

Kağıt baskı ilk gazete 400 yıl önce

 

15’inci yüzyılda matbaanın keşfi gazetecilik tarihinde de bir sıçrama yarattı. 16’ncı yüzyılda Avrupa'da savaşlara tanıklık edenlerin birinci elden aktardığı birkaç sayfalık savaş haberleri yayımlandıktan sonra, süreli yayımlanan ilk gazeteler ise 17’nci yüzyılda karşımıza çıkıyor. Dünya Gazeteler Birliği, dünyanın ilk kağıda basılan gazetesinin 1605 yılında Strasburg’da yayınlandığını kabul ediyor. O dönemler gezginlerden topladığı bilgileri eliyle eski kağıt parçalarına yazan Johann Carolus, 1605 yılında, Strasburg Belediye Meclisi’nden kendisine “Tarihin nezih ve ilginç izafiyeti“ adlı yazısını resmi olarak basabilmesi için izin vermesini istiyor. Ve izin verilmesi ile ilk gazete basılıyor: Relation aller Fürnemmen und gedenckwürdigen Historien (Önemli ve unutulmaz olayların muhasebesi).

 

İlk sansür dönemi

 

Kaynaklığını gezginlerin yaptığı ilk gazetenin içeriği, daha çok dünyada gerçekleşen olaylarından oluşuyordu. Bunlar Akdeniz’de yaşanan korsan saldırılarından, Papa ve Vatikan hakkındaki son gelişmelere, dürbünün icadı gibi içeriklerdi. Ancak, ilk gazetelerin içeriğindeki iç politikaya ya da toplumsal olaylara ilişkin yazılar, “eleştirel olabilecekleri” gerekçesiyle sansürleniyordu.

 

Matbaacılığın gelişimi ile birlikte sansür kısmen de olsa aşılmış olsa da her dönem bu amaçla baskı uygulamaları da, buna karşı mesleği sürdürme ısrarı da bugüne kadar geldi.

 

İlk gazete: The Lily

 

İletişim, toplumsal yaşam ve teknolojik gelişim ile gazeteciliğin gelişimindeki bağ, kadın mücadelesi ile kadın gazete ve gazeteciliği geleneğinde de bulunuyor. Kadınların gazete ve gazetecilik tarihi açısından mihenk taşlarından biri, Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) ilk sayısı 1 Ocak 1849’da çıkarılan kadın gazetesi The Lily. Amelia Bloomer tarafından kurulan The Lily, ilk yılında sadece Amelia tarafından çıkarılıyor. 1850’de süfrajet Elizabeth Cady Stanton ve Susan B. Anthony’le çalışmaya başladıktan sonra yazılar kadın hakları mücadelesine odaklanıyor. 

 

Lily’den sonra kadınların çıkardığı gazete ve dergiler birbiri ardına geliyor. Editörlüğünü Paulina Wright Davis’in yaptığı The Una (1853-1855), Ann W. Spencer’ın ilk sayısı 1852’de basılan The Pioneer and Woman’s Advocate’i, Lydia Hasbrouck’un kıyafet reformunda önemli bir yeri olan yayını The Sibyl (1856-1864) ve belki de en radikal kadın gazetesi olan Susan B. Anthony’nin 1868’de kurduğu The Revolution örnekler arasında sayılabilir.

 

Osmanlı döneminde ‘Kadınlara Mahsus Gazete’

 

Osmanlı döneminde kadınlara dair çıkarılan ilk yayın ise “Kadınlara Mahsus Gazete” oldu. Adı gazete olsa da 1895’te yayımlanmaya başlayan bu süreli yayın 150’nci sayısına kadar haftada iki gün, sonrasında ise haftada bir gün çıkarıldı. 1906 yılına kadar varlığını sürdüren “Kadınlara Mahsus Gazete”, bu nedenle dergi olarak da değerlendiriliyor.

 

Cumhuriyetin kuruluşundan sonra kadınların çıkardığı yayınlar artarken, bunlardan biri de 1947 ile 1962 arasında yayınlarını sürdüren Kadın Gazetesi oldu. Dergilerin, gazetelerden daha çok yer kapladığı Türkiye’deki kadın gazeteciliği, dijital ortamın gelişmesi ile daha görünür hale geldi. Toplumda hakim olduğu gibi medyada da baskın olan eril yapı ve dile karşı kadınlar, daha radikal adımlar attı. Bu adımlardan birinin öncülüğünü de Kürt kadınlar yaptı.

 

Dünyanın ilk kadın haber ajansı: JINHA

 

Diyarbakır’da bir grup gazeteci 8 Mart 2012’de bir ilki gerçekleştirdi. Kadınlar dünyanın ilk kadın haber ajansı olan Jin (Kadın) Haber Ajansı’nı kurdu. JINHA, kadın intiharlarını araştırmak için İran Kürdistan’ına giden ve araştırmasından sonra 19-23 Temmuz 2006 tarihleri arasında İran askerleri tarafından katledilen gazeteci Ayfer Serçe’nin (Şilan Aras) de hayaliydi. “Ve yazıyoruz, erkekler ne der diye düşünmeden yazıyoruz” diyerek yola çıkan kadınlar, medyanın eril diline karşı kadın bakış açısı ile yayın yaparak, bu dili değiştirme iddiasıyla yayına başladı. Ajansın muhabirlerinden teknik servisine, editörlerinden hukuk danışmanlarına, muhasebesine kadar tüm kadrosu kadınlardan oluşturuldu.

 

Kısa zamanda bölgede, Türkiye’de, Ortadoğu’da ve dünyada muhabir ağlarını örgütleyen JINHA, kadın örgütlerinin taleplerini, isyanlarını yükselttiği bir mecra olmayı başardı. Erkek-devlet şiddetine karşı oluşturduğu dili ile “özgür basın geleneğinin sürdürücüsü” olan JINHA, 15 Temmuz 2016’daki darbe girişiminin ardından 29 Ekim’de çıkarılan Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile kapatıldı. Ancak ajansın kapatılması, gazeteci kadınları durduramadı. Meslek örgütlerinde yer alan gazeteci kadınlar, bulundukları sendikalar ve cemiyetlerde kendi özgün yapılarını oluşturdu.

 

Gazete Şûjin

 

JINHA’nın kapatılmasından sonra 2016 Aralık ayında Gazete Şûjin yayın hayatına başladı. “Medyanın diline çuvaldız niyetine” diyen Şûjin, özünde JINHA’nın yayıncılık amacını sürdürdü: Medyanın eril dilini değiştirmek. Şûjin da 25 Ağustos 2017’de çıkarılan 693 Sayılı KHK ile kapatıldı.

 

JINEWS 4 yaşında

 

Özgür basın geleneğine yönelik baskılar devam ederken, bu baskıların hedefine kadın haberciliği de konuldu. JINHA ve Gazete Şûjin’dan sonra kadınlar yeni bir haber ajansı ile kadın gündemini oluşturma, aktarma kararı aldı. Bu karar, 25 Eylül 2017’de JINNEWS’in kuruluşu ile somutlaştı. Yaşamın tüm alanlarının erilleştirilmesine karşı haberleriyle, kaynaklarıyla “Kadınlar her yerde” demeyi kendine misyon edinen JINNEWS, “Kadının kalemiyle hakikatin izinde” şiarıyla çıktığı yolda 4’üncü yılını karşılıyor. Kadın mücadelesinden ve tarihinden beslenerek Kadın odaklı haberciliği esas alan JINNEWS, ardılı olduğu kadın basın kuruluşları gibi baskıların hedefi oldu.

 

Muhabirleri onlarca kez gözaltına alınan, tutuklanan ajansın, yayınlarını sürdürdüğü internet sitesine ise 41 kez mahkeme kararları ile erişim engeli getirildi. Ancak ajans, 4 yıldır devam eden yayıncılığını, büyüyerek ileri taşıyor…